Ütü nasıl çalışır?

Önemli günlerde daha şık görünmemizi sağlayan ütüler, giysilerdeki kırışıklıkları oldukça basit ama etkili bir mekanizma ile gideriyor. Ütünün asıl amacı ısıyı kumaşa iletmesidir. Ama bunu güvenli bir şekilde yapmak zorundadır.

İlk öncelikle giysilerimiz hangi nedenlerden dolayı kırışıklıklara veda edip, düz hale geldiğini inleyelim.

Kumaşlarımıza çok yakından bakacak olursak, kumaşlarımız ipliklerin çeşitli yöntemlerle bir araya getirilerek oluşturduğu kaplayıcı yüzeylerdir. Bu ise liflerden oluşur. Liflerin molekülleri ise birbirlerine gevşekçe zincirleme bağlıdır. Eğer elbisenizi çekerseniz, bu bağlar çözülüp açılırlar.

Bu moleküller birbirlerine hidrojen bağları ile bağlıdırlar ve bu bağlar da yeterli ısı ve çok az miktarda su ile kırılabilirler. Su ile şişen liflerin kırılan molekül bağları, ütü kumaşın üzerindeyken sıcaklık ve düz zeminde basınçla birlikte düzgün bir şekilde tekrar bağlanırlar ve ütü kaldırıldığında kumaşta düzgün ve pürüzsüz bir yüzey oluştururlar.

Bu yüzden günümüzde kullanılan ütülerin çok büyük bir kısmı buharlıdır.

Peki, nasıl çalışır?

Ütüler ısıyı oluşturmak için elektrik enerjisini kullanır. Bunun için rezistansa ihtiyacı vardır.
Tabiki de bu ısıyı kontrol altında tutmamız lazım. Yani ütünün aşırı ısınmasını önlemeliyiz ve istediğimiz sıcaklıkta sabit kalmasını sağlamalıyız. Bunun için ise termosta da ihtiyacımız var.
Dolayısıyla ütülerin en önemli iki parçası rezistans ve termostattır.

Ütünün dış kısmında bulanan ayar yerinden sıcaklığı ayarlarız. Daha sonra ütünün fişini prize taktığımızda elektrik akımı önce termostata gelir. Termostattan gelen akım, tabanda bulunan tabanda bulunun ısıtıcı rezistansın kutup başlarına ulaşır. Rezistans elektrik akımına karşı bir direnç göstermektedir ve bunun sonucunda ısı enerjisi açığa çıkmaktadır. Bu ısı tabana yayılmaktadır.

Eğer ütünün tabanı ayarladığımız sıcaklığa geldiğinde akım kesilerek sıcaklığın yükselmesi engellenir.
Ütü tabanı ayarlanan sıcaklığın altındaki sıcaklığa düştüğünde termostat elektrik akımına yeniden izin verir rezistansa akım gider ve sıcaklık artar. Böylece taban hep ayarlanan sıcaklıkta kalır.

Peki, bunu nasıl yapıyor?

Bunu tamamen metallerin genleşme prensibine göre yapıyor. Yaylı ince metalin ısı derecesine göre genleşip, metalin temasını engelleyerek devre açılıyor ve akım kesiliyor. Eğer yüksek sıcaklık ayarı yapmışsak, genleşme uzun sürüyor haliyle uzun süre sonra elektrik akımı kesiliyor.

Aşağıdaki animasyonda basitçe bu durumu görebilirsiniz.

Ütüdeki güvenlik önlemlerine bakacak olursak, ütünün kablosu içinde bulunan sarı-yeşil renkteki kablo ütüde herhangi bir elektrik kaçağı olması durumunda elektriği toprak hatta aktarmak için yani güvenlik amaçlı bulunur.

Ütü içindeki bir başka kablo ise, termostatın arızalandığı durumlarda otomatik olarak ısıyı kesen bir sigortadır. Bez teflon ile kaplıdır ve ısı 250 dereceyi geçtiğinde yanarak sigortayı arttırır.